کتاب نفیس، کتابیست که در زیبایی ظاهری و شکیل بودن در سطح یک و بالایی قرار دارد و تمام موارد مربوط به یک کتاب ارزش اعم از نظر معنوی و ساختاری، طراحی، چاپ، صحافی و غیره را شامل می شود و نتایج پایدار را به بهترین شکل ممکن ایجاد می کند.
کتاب های نفیس اکثرا شامل انواع کتاب های قرآنی با نوشته های متفاوت، طرح بندی های متنوع و زیبا و همچنین کتاب های شاعران و نویسندگان مشهور و نامدار ایرانی است که آنها را هدیه ای ارزشمند و جالب برای دوستان، آشنایان و مردم می دانند.
از طرفی می توان به کتاب هایی که از کاغذ گلاسه و یا هر کاغذ مرغوب دیگری ساخته شده اند و در طراحی آن ها پنج الی شش رنگ به کاربرده شده است، کتاب نفیس گفت. از طرفی دیگر دقت داشته باشید که یک کتاب نفیس لازم است تا صحافی مرغوب و طرح جلد و قاب خوبی داشته باشد.
به صورت کلی می توان گفت که تمامی مراحل تولید یک کتاب نفیس، لازم است تا بالاترین کیفیت را طی کرده باشد.
متن و حتی تکنیک های نوشتناری در تعریف یک کتاب نفیس نیز قابل اهمیت است. برای مثال متن باید توسط متخصصان خوشنویسی نوشته شود. همچنین کتاب باید حاوی آثار نقاشی از اساتید نقاشی و مینیاتور باشد. عکاسی این نوع از کتاب ها نیز باید توسط عکاسان حرفه ای و توانا تهیه شود.
نکته دیگری که در مورد کتاب نفیس لازم است تا به آن اشاره کرد، این است که کتاب های نفیس باید از نظر محتوایی در سطح بالا و قابل قبولی قرار داشته باشند و از آنجا که جنبه کاربردی این نوع کتاب ها کمتر است، باید محتوای قوی داشته باشند تا ارزشمند پرداخت هزینه بالا نیز باشند.
در ادامه به یک سری از نکاتی اشاره خواهیم کرد که رعایت کردن آن ها موجب تولید یک کتاب نفیس با کیفیت می شود:
تا کردن ورق و ترتیب آن ها
ابتدا برگه های چاپی ارسالی از چاپخانه تا می شود. طبیعتا کیفیت دستگاه تاشو و دقت اپراتور آن باعث می شود تا فرم های چاپی تا مرحله بعد، تمیز و بدون آسیب باشد. این فرم های چاپی از صفحه اول تا آخر کتاب در کنار هم قرار می گیرند که به آن اصطلاحا ترتیب می گویند. کار هم به صورت دستی و هم توسط ماشین آلات انجام می شود که در نوع ماشینی احتمال خطا از بین می برد. مشکل نسخه دستی این است که گاهی اوقات در کتاب به نظر می رسد که برخی از صفحات از دست رفته یا برخی از صفحات تکراری هستند.
دوخت
کتاب های ته دوخت از چندین صفحه در کنار هم به نام فرم تشکیل شده اند. فرم ها در کنار هم قرار می گیرند و با دستگاه دوخت دوخته (به اصطلاح ته دوزی) می شوند. در این میان کیفیت دستگاه، کیفیت نخ، سوزن قلاب و دقت و مهارت اپراتور دستگاه دوخت بسیار مهم است. اگر دقت کافی نباشد اولاً دوخت وسط کتاب مشخص است و از زیبایی کتاب می کاهد، ثانیاً صفحات از ابتدا یا بعد از مدتی از وسط کتاب جدا می شود. . پس از جدا شدن صفحات، بازگرداندن کتاب به شکل اصلی غیرممکن است.
ته بندی کتاب
از دیگر موارد قابل اهمیت، ته بندی کتاب است. به همین دلیل باید از چسب، نخ و تنظیف مرغوب استفاده شود. تنظیف در گوشه ای از کتاب که دوخته شده است قرار می گیرد. این تنظیف پارچه ای است و دوخت کتاب را دوام بیشتری می دهد. گاهی به نظر می رسد برای این قسمت به جای تنظیف از کاغذ استفاده می شود که قدرت کتاب های تنظیف شده را ندارد.
لب طلا
کتاب های نفیس اکثرا به وسیله فویل دارای لبه های طلایی می باشند، زیرا این کار موجب می شود تا کیفیت یک کتاب نفیس را دارا باشد.. این لبه های طلایی اولاً به لبه کتاب نما و جلای خاصی می بخشد تا نور از آن منعکس شود و ثانیاً آن را زیباتر می کند. برخی به دلیل قیمت ارزان تر، به جای ورق طلا از رنگ اسپری استفاده می کنند. اسپری شفافیت و یکنواختی طلا را ندارد و اغلب به دلیل وجود آب در رنگ وارد کتاب شده و به صفحات آسیب می رساند. علاوه بر این، اسپری را می توان با دست جدا کرد و به اندازه لبه و فویل طلایی ماندگار نیست.
ضرب
نکته دیگری که در کتاب نفیس اهمیت بالایی دارد، کیفیت ضرب یا داغکوب یا طلاکوب است. ضرب باید به گونه ای باشد که تمام نقش و نگارهای اسلیمی و ایرانی تذهیب که معمولا توسط استادان زبردست طراحی شده است، بر روی کار به صورت کاملا شفاف، تمیز و قابل تفکیک باشد.
طرح‌ها لازم است تا برجسته بر روی کلیشه فلزی ساخته شوند و این طرح‌های روی کلیشه بوسیله دستگاه داغکوب بر روی جلد اصطلاحا ضرب می‌شود. در طلاکوب یا نقره کوب جنس نوار طلا یا نقره تاثیر قابل توجهی در کیفیت ضرب دارد.
جلدسازی و جلدریزی
یکی دیگر از مواردی که در ساخت کتاب های نفیس حائز اهمیت است طراحی جلد به خصوص دقت در لب برگردان کردن روکش کتاب است. برگردان نباید تا شود. باید زمان و دقت زیادی به کار برد تا لب برگردان روی هم قرار نگیرد و لبه ها صاف و به خوبی به هم متصل شوند.
سایز مناسب کتاب و قاب
از آنجایی که کتاب های نفیس اغلب دارای قاب کشویی یا جعبه باز هستند، اندازه کتاب نسبت به قاب و جعبه بسیار مهم است. اگر جعبه یا قاب بزرگ باشد، کتاب داخل آن شل است و در هنگام حمل و نقل به خصوص بین شهرها آسیب می بیند و اگر کوچک باشد، خارج کردن کتاب داخل قاب و جعبه مشکل است. مهمتر اینکه این داستان موجب کاهش در زیبایی و جذابیت کتاب می شود.
محیط تمیز
از دیگر مواردی که در کیفیت ساخت کتاب نفیس موثر است، محیط کار است. محیط کار تمیز موجب می شود تحت هیچ شرایطی کتاب چه در زمان تولید و چه در زمان انتقال کثیف نشود.
طرح و تذهیب و خط
سه خط تایپی، نستعلیق و نسخ در کتاب های نفیس استفاده می شوند. تایپ توسط کامپیوتر انجام می شود و ساده ترین توع خط است. نستعلیق خط فارسی است که در ایران رواج دارد و خوشنویسان پارسی با آن هنر خود را به رخ می کشند و عمدتاً در دیوان اشعار زیبایی مانند دیوان حافظ، رباعیات خیام، شاهنامه و … به کار رفته است. و در نهایت خط نسخ خطی است که از نظر شکل حروف به ثلث و ریحان شباهت دارد و خواندن آن ساده است.
و در نهایت دیگر مواردی که در ساخت یک کتاب نفیس باکیفیت کاربرد دارند، به شرح زیر هستند :
- مواد به کار رفته
- جنس جلد کتاب و جعبه
- جنس کاغذ
- قطع کتاب
- چاپ کتاب
- کاور کتاب
و ….
